Cách tính lịch của người Thái Đen - Lịch Sử Văn Hóa Thái

Các nội dung chính

1 1. Tính năm
2 2. Tính tháng
3 3. Tính ngày
4 4. Tính giờ

1. Tính năm

Năm âm lịch và năm Thái tính cũng như nhau, tức cứ 60 năm lại quay về tên cũ. Ví dụ năm cắt mẩu (ꪀꪰꪒ ꪹꪢ꫁ꪱ – Kỷ mão) là năm nay thì sáu mươi năm sau là năm cắt mẩu.
Cách tính: tiếng đầu lấy một bên can ghép với một tiếng bên chi, và sau cứ lần lượt như vậy.
Ví dụ: Năm 1976 là năm hai xi (ꪭꪱꪥ ꪎꪲ – Bính thìn) thì năm sau 1977 là năm mâng xảư (ꪹꪣꪷꪉ ꪻꪎ꫁ – Đinh tỵ).

CAN LỊCH THÁI	CAN ÂM LỊCH	CHI LỊCH THÁI	CHI ÂM LỊCH
Cáp – ꪀꪱꪚ	Giáp	Chảư – ꪻꪊ꫁	Tý
Hặp – ꪭꪾꪚ	Ất	Pảu – ꪹꪜ꫁ꪱ	Sửu
Hai – ꪭꪱꪥ	Bính	Nhi – ꪑꪲ	Dần
Mâng – ꪹꪣꪷꪉ	Đinh	Mẩu – ꪹꪢ꫁ꪱ	Mão
Pấc – ꪹꪜꪷꪀ	Mậu	Xi – ꪎꪲ	Thìn
Cắt – ꪀꪰꪒ	Kỷ	Xảư – ꪻꪎ꫁	Tỵ
Khốt – ꪶꪄꪒ	Canh	Xngạ ꪏꪉ꫁ꪱ	Ngọ
Huộng – ꪭ꫁ꪺꪉ	Tân	Một – ꪶꪣꪒ	Mùi
Táu – ꪹꪔ꪿ꪱ	Nhâm	Xằn – ꪎꪽ	Thân
Cá – ꪀ꪿ꪱ	Quý	Hậu – ꪹꪭ꫁ꪱ	Dậu
		Mệt – ꪹꪣꪸꪒ	Tuất
		Cạư – ꪻꪁ꫁	Hợi

2. Tính tháng

Số ngày tính tháng theo như âm lịch. Nhưng cách tính lại chênh với âm lịch 6 tháng. Điều này giống như lịch Miến vào các triều vua Pu Kama. Nên vì vậy nếu tính từ đầu năm đến cuối năm thì thứ tự các mùa là thu, đông, xuân, hạ.

MÙA	THÁNG THÁI	THÁNG ÂM LỊCH
THU	Tháng Giêng (Bường Chiềng - ꪹꪚꪙ ꪊꪸꪉ)	Tháng Bảy
	Th. Hai (ꪚ. ꪑꪲ)	Tám
	Th. Ba (ꪚ. ꪎꪱꪣ)	Chín
ĐÔNG	Th. Tư (ꪚ. ꪎꪲ꪿)	Mười
	Th. Năm (ꪚ. ꪬ꫁ꪱ)	Mười Một
	Th. Sáu (ꪚ. ꪶꪬ꪿ꪀ)	Chạp
XUÂN	Th. Bảy (ꪚ. ꪹꪊꪸꪒ)	Giêng
	Th. Tám (ꪚ. ꪵꪜꪒ)	Hai
	Th. Chín (ꪚ. ꪹꪀ꫁ꪱ)	Ba
HẠ	Th. Mười (ꪚ. ꪎꪲꪚ)	Tư
	Th. Mười Một (ꪚ. ꪎꪲꪚ ꪹꪮꪸꪒ)	Năm
	Th. Mười Hai (ꪚ. ꪎꪲꪚ ꪎꪮꪉ)	Sáu

Tuy nhiên, nông lịch vẫn theo như âm lịch. Hội hè thường tổ chức vào những tháng nhàn hạ sau mùa thu hoạch. Từ tháng 1, chạp sang tháng giêng, hai tức từ tháng 5-6 đến tháng 7-8 theo lịch Thái. Như vậy, xưa người Thái Đen không ăn tết Nguyên Đán. Đối với họ, ngày tổ chức Xên Mương, Xên Bản, Xên Hươn là quan trọng. Tiếng sấm đầu năm báo hiệu một năm lao động, cũng như lễ cơm mới báo hiệu mùa thu hoạch bắt đầu. Và chuẩn bị những ngày nông nhàn.

Tất nhiên lịch 4 mùa này là từ thời xưa, nay không còn thích hợp nữa.

3. Tính ngày

Cách tính cũng như cách tính năm, cứ sau sáu mươi ngày lại trùng với tên cũ và cũng do can ghép trước chi theo thứ tự định sẵn.

4. Tính giờ

Mỗi ngày chia làm 12 canh theo chu kỳ chi giống như cách tính âm lịch.

GIỜ LỊCH THÁI	GIỜ ÂM LỊCH	QUY RA GIỜ
Chảư – ꪻꪊ꫁	Tý	23 giờ -> 1 giờ
Pảu – ꪹꪜ꫁ꪱ	Sửu	1 - 3
Nhi – ꪑꪲ	Dần	3 - 5
Mẩu – ꪹꪢ꫁ꪱ	Mão	5 - 7
Xi – ꪎꪲ	Thìn	7 - 9
Xảư – ꪻꪎ꫁	Tỵ	9 - 11
Xngạ ꪏꪉ꫁ꪱ	Ngọ	11 - 13
Một – ꪶꪣꪒ	Mùi	13 - 15
Xằn – ꪎꪽ	Thân	15 - 17
Hậu – ꪹꪭ꫁ꪱ	Dậu	17 - 19
Mệt – ꪹꪣꪸꪒ	Tuất	19 - 21
Cạư – ꪻꪁ꫁	Hợi	21 - 23