Các nội dung chính
ꪁꪫꪱꪣ ꪼꪕ ꪒꪾ
Tiếng Thái Đen hay chính xác hơn là ngôn ngữ Thái Đen (tiếng Anh: Tai Dam language hoặc Black Tai language; tiếng Pháp: Taï Dam hoặc Tai Noir). Tuy nhiên, để chuẩn xác và phù hợp hơn với tên gọi chính thức của ngôn ngữ này trên trang phân loại ngôn ngữ Ethnologue, từ đây tên của ngôn ngữ và cộng đồng gắn liền với nó sẽ được gọi là Tay Đăm.
Phân bố
Tiếng Tay Đăm là một ngôn ngữ Thái được người Tay Đăm (Thái Đen) sử dụng. Ngôn ngữ này phân bố chủ yếu trên địa bàn thuộc các quốc gia Việt Nam, Lào, Thái Lan, Trung Quốc. Ở Thái Lan, người Tay Đăm còn được gọi là Thai Song [Dam] – và do đó tiếng nói của họ tại đây cũng được gọi là tiếng Thai Song [Dam].
Ở Việt Nam, các địa bàn truyền thống của tiếng Tay Đăm bao gồm: Sơn La, Điện Biên, Yên Bái, Lào Cai.
Ở Trung Quốc, người Tay Đăm phân bố chủ yếu ở tỉnh Vân Nam tại một số xã, bản thuộc các huyện: Mã Quan (Maguan 马关), Văn Sơn (Wenshan 文山), Hà Khẩu (河口), Nguyên Hồng (元江).
Phân loại
Ngôn ngữ Tay Đăm thuộc nhóm Tai Tây Nam (Southwestern Tai group), chi Tai (Daic) của họ Kra-Dai (hay tên cũ hơn là Tai-Kadai). Tương tự như nhiều ngôn ngữ thuộc nhóm Tai Tây Nam khác, có sự thông hiểu ở một mức độ nhất định giữa tiếng Thái Đen với các ngôn ngữ có quan hệ cội nguồn như tiếng Lào, tiếng Xiêm, tiếng Lự,… nhưng sự gần gũi đó không đủ để hầu hết những người nói các ngôn ngữ Tai Tây Nam hiểu được. Do vậy, tiếng Tay Đăm ở đây với cấp độ là một ngôn ngữ (a language).
Ngữ âm khái quát
*Lưu ý: các đơn vị ngữ âm được ghi theo phiên âm quốc tế IPA
Ngôn ngữ Tay Đăm có các phụ âm đầu gồm:
Các nguyên âm tiếng Tay Đăm (gồm nguyên âm đôi và nguyên âm đơn):
Và các phụ âm cuối:
Cuối cùng là hệ thống thanh điệu trong tiếng Tay Đăm:
Chữ viết
Ngôn ngữ Tay Đăm sử dụng chữ Tay Đăm. Theo đó, bảng chữ cái Tay Đăm truyền thống bao gồm 38 kí tự phụ âm (chia đều cho 19 cặp), 16 kí tự đơn biểu thị vần và nguyên âm (không tính các nguyên âm và vần ghép). Ngoài ra còn có 5 kí tự đặc biệt khác.
ꪜ ꪝ ꪒ ꪓ ꪮ ꪯ ꪎ ꪏ ꪬ ꪭ ꪈ ꪉ
ꪚ ꪛ ꪀ ꪁ ꪊ ꪋ ꪐ ꪑ ꪢ ꪣ ꪨ ꪩ
ꪔ ꪕ ꪄ ꪅ ꪠ ꪡ ꪪ ꪫ ꪘ ꪙ ꪤ ꪤ ꪖ ꪗ
ꪲ ꪳ ꪴ ꪶ◌ ◌ꪺ ꪸ ꪻ◌ ꪵ◌ ꪹ◌ ꪰ ꪷ ◌ꪱ ◌ꪮ
ꪼ◌ ꪾ ◌ꪽ
꫞ ꫟ ꫝ ꫜ ꫛ
Thông tin về ngữ âm tiếng Tay Đăm được tham khảo từ:
Fippinger, J., & Fippinger, D. (1970). Black Tai Phonemes, with Reference to White Tai. Anthropological Linguistics, 12(3), 83–97.
Sầm Công Danh