Các nội dung chính
9. Khám phá cung điện nguy nga của Then Luông
“Mo” từ trên đỉnh núi xuống dẫn đoàn âm binh và vía thân chủ đi tới chỗ mỏ nước chảy từ trong nguồn tuôn ra tung lên thành hình ngôi sao tỏa sáng, nơi gọi là nguồn nước trắng Đon ngượk và nguồn nước Bó Đửa, bến nước của nhà Then thường dùng. Từ đầu nguồn hứng lấy nước dẫn đưa vào khu dinh thự bằng đường ống bạc, ống vàng. Đoàn “mo” nom rành rành thấy Then Luông ngài ra đấy tăm và loáng thoáng một số các Then thần khác tới rửa mặt mũi chân tay. Ngọn nguồn đầu suối nước nhà Then Luông có một vũng nước sâu dưới đáy có vật của quý. Then không cấm, đã tới đây ai có số may, lặn bắt được thì lấy. Đoàn âm binh, “Mo” và vía thân chủ đều tham gia lặn tìm bàu vật. Dưới đáy vũng nước sâu nhà Then Luông có vảy con rắn thần và vảy thuồng luồng thần. Mọi người đều gắng sức lặn sâu xuống dưới đáy nước mò tìm báu vật. Vảy rắn thần và vảy thuồng luồng thần trông khác nhau nhưng đều vằn vàng có giá trị như nhau. Ai mò lấy được mười chiếc vảy đem xuống trần sẽ được làm thủ lĩnh. Ai mò lấy được chiếc vảy quý nào hãy gói cài vào khăn đội đầu đem về nhà vợ chồng cùng hưởng lộc trời. Ai mò cũng chỉ cao nhất được đến mười vảy là tột bậc, cố nữa cũng không ai có được hơn, đó là Then Luông ngày đã định.
Tiếp đó đoàn vía mo đi tới một bản lớn bên ngoài thành quách, cũng điện của Then Luông. Có một dòng suối nhỏ, nước trong vắt, người trong cung thành vẫn ra dùng, bến nước quang trong cung thành đếm tắm rửa xong thường múc bầu nước đem về và những cung nữ, những kẻ hầu người hạ có bến riêng cũng thường ra tắm giặt múc nước gánh về. Qua đấy, tới khu vườn rau nhỏ nhà Then Luông, có đủ các thứ rau ngon trồng lên tươi tốt. Đi tiếp tới chỗ có cây cổ thụ tỏ rợp bóng mát, nhìn thấy trong thành nơi cung điện của Then Luông thật đồ sộ, nguy nga, cung dựng toàn bằng gỗ lõi quý, bào nhẵn, trạm trổ, sơn son thiếp vàng. Đi quá vào phía trong nữa, tới một khu nhà giam có quan trông coi trạm cùm và có ông Chảu Côn chức dịch chuyên bắt chói người phạm tội. Nhìn vào thấy có người đang bị trói chặt vào cột, có người bị đeo cùm, trên cổ, có người đang bị đeo xích chân tay đi qua khỏi nơi này cho mau.
Tới một cổng lớn vào nhà Then, vị quan canh cổng rất nghiêm khắc. Thầy Mo tới nói khó, van xin, trình bày với quan canh cổng ngọn nguồn, đoàn vía âm binh cùng thầy Mo đi tìm được vía lạc của thân chủ rồi, nay đưa nhau đến cửa Then Lớn cầu xin phúc lành đem về trần gian, xin quan ngài thương tình mở cổng giúp cho vào dinh rồi chúng tôi còn phải trở về trần gian xa lắc. Tại nhà thân chủ đang cúng cầu, mong mo tôi chóng dẫn được vía lạc trở về. Ai qua đây muốn qua cổng vào khu dinh thự các Then đều phải có tiền hoặc quà lót tay quan canh cổng. Thầy mo lại nói: “vừa tối hôm qua, thầy Một bà dẫn vía lên đây không có bạc ba nén cũng không có vải 500 sải, chỉ có chút muối làm quà. Nay mo tôi thành tâm có giỏ trầu cau cúng lễ lạy xin quan mở cổng cho chúng tôi đi. Nhận lễ lạy, quan mới mở cổng cho đoàn vía “mo” vào. Đoàn vía của thầy “Mo” vào tới một khu sân, bãi rộng, nơi sân chầu trực cho những người chờ vào tâu trình xin Then điều gì. Nơi đây tia mặt ừời tỏa xuống nắng ấm, thanh niên nam nữ thường hay đến chơi. Đến đấy nom thấy cung điện của Then Luông trong thành quách nguy nga rộng lớn. Các cửa, cổng dinh thự nào cũng đều có lính gác. Nhiều cổng, cửa đi vào nhiều nơi. Cửa phía nam có khắc chạm trổ hình thuồng luồng (rồng nước) húc vào thuyền, cửa phía bắc có chạm hình hổ húc voi, cửa nào cũng sơn son thếp vàng, cổng nào hai bên cũng đặt hai khẩu súng thần công.
Qua cổng chính, đoàn vía “mo đi thẳng vào nơi cung điện của Then Luông. Khi gân tới cung Then Luông có đi qua dinh thự của Then Xính thần cai quản các dòng họ và có đường rẽ sang khu dinh thự Then Ló thần đúc khuôn cho loài người, tránh hai nơi ấy không vào. Thẳng tới nơi cung lớn, nhà dựng cao to có chín nghìn chiếc cửa sổ thông thoáng và trong cung có chín nghìn cửa trong cung ra vào các nơi. Chính giữa cung có một cửa lớn chạm trổ hình rồng điểm các loài hoa, thếp vàng thật lộng lẫy. Qua cửa này không có lính gác, chỉ có các cô nàng ngồi thường trực. Đoàn vía mo qua đó còn vào tiếp nhiều cửa nữa, thẳng vào có cửa, đường dẫn đi vòng vèo có nhiều cửa. Qua một cửa rộng chạm hình chim giang và cỏ cốc, tới chỗ gặp thần chủ đan chài lưới rồi đến khu đình long trọng. Ngôi đình lớn là nơi các thủ lĩnh vùng và các quan trong triều đình nhà Then đến hội họp. Ngôi đình nhỏ hơn là chỗ các quan khắp nơi và thần dân qua trình diện, trình bày có công việc gì muốn tâu Then Luông. Trong ngôi đình nhỏ, đầy những người mặc áo the tay thụng và những vị quan mặc áo gấm hoa đang ngồi chờ đến lượt được gọi vào chầu Then. Ở đấy nghe vang tiếng cồng và tiếng trống cầm canh đánh liên tục suốt ngày đêm không ngớt. Đi tiếp nữa, qua khu cửa bằng đồng vàng óng đến khu bãi voi. Ba nghìn con voi có ngà dài đẹp đang ăn cỏ và bốn vạn con voi chiến của Then con nào đang ở trong chuồng riêng của con ấy. Có nhiều người trông nom săn sóc và tập luyện voi chiến. Qua đó tới một khu nhà trên nóc toàn lợp bằng ván gỗ mai. Ngôi nhà nào cũng dựng hình bát giác và đều có bộ “khau cút” sừng nhà chạm trổ hình hoa sen, hình lá rau bợ, lừng lững trên đầu hai hồi nóc nhà.
Qua đấy, tới một khu vườn rộng của nhà Then. Một góc dành trồng hoa, tất cả các loài hoa trên trời và dưới trần gian đều có đủ trong vườn này. Các loài chim bay liệng vờn hoa, các loài bướm tới đậu hút nhụy. Các cô gái từ nhiều nơi tới ngắm hoa, họ se sẵn những sợi chỉ đỏ chỉ vàng, cây hoa nào thích thì họ đeo cho hoa một vòng sợi chỉ màu. Vườn đây có 30 họ và hai mươi hai vạn ức (220.000) thứ hoa đua nhau nở. Đẹp và quý nhất có hoa đầu rồng. Cung điện nhà Then cao tám tầng. Ở đấy có rất nhiều cô gái là cung tần mỹ nữ, có người đang ngồi trong cửa sổ ngắm các vì sao, có nàng đang ngồi xem những đám mây bay và sương sa. Cô nào cũng đẹp, mặt trắng hồng như hoa ban, tay chân đều trắng mịn như màu hoa lau nở mùa tháng chín. “Quản” là nơi đầu hồi phía sau nhà Then Luông có những chùm sao bạc, sao vàng lấp lánh. Đoàn vía mo qua đó đi tới chỗ có ba nghìn đứa trẻ đang quay nơi sân cầu thang và có ba nghìn cô gái đang ngồi quay sa kéo sợi. Họ đứng, ngồi chật ních cả đường không còn lối nào đi qua được. Thầy mo bực mình phải nói to tiếng: “Lũ trẻ chúng bay chơi quay phải tránh đường chứ! Những đứa con gái quay sa này phải dẹp ra dành đường để đoàn vía mo ta qua đây chứ!”. Họ mới tránh đường cho qua, đi đến chỗ có một hòn đá nhà Then vẫn dùng mài gươm rồi tới cầu thang lớn.
Thầy Mo dừng lại hỏi đoàn âm binh và vía thân chủ: “Vào nhà Then Luông ta nên lên đàng nào?”. Cả đoàn đều đồng thanh: “Ta lên đàng quản – phía sau khi ra ta sẽ xuống đàng xia – phía sàn trước”. Cả đoàn cùng bước chân lên những bậc cầu thang đúc bằng bạc và bằng vàng bóng loáng của nhà Then. Trên đầu cầu thang, hai bên có chạm đúc hai chiếc đầu rồng uy nghi. Lên khỏi cầu thang hoa dâm bụt mới nở búp và một cô gái cổ đeo đầy vàng trang sức ngồi thường trực, bên trong cửa đóng kín. Ông mo phải nói với cô gái cho được xin vào du ngoạn nhà Then lộng lẫy bởi đoàn vía từ dưới trần gian xa lắc đã cất công khó nhọc lên đến đây. Người canh phòng mới mở cửa cho vào Thầy mo dặn đoàn âm binh và vía thân chủ: “Vào nhà Then Luông phải bình tĩnh chớ sợ hãi!”. Họ nghe ầm vang tiếng chiêng trống lẫn chũm chọe của đoàn quân tiễn đưa các quan, các thần vào chầu Then Luông. Từng người nằm trong võng có lính khiêng cáng đầu rồng, đầu phượng. Tại khu cung nhà Then có nhiều cảnh ngộ khác thường. Nơi này đám người đang ngồi tiệc rượu, cười nói, hát vui. Nơi kia đang có cuộc họp mặt hội đàm, có kẻ hầu đứng đằng sau phẩy quạt lông cho mát. Lại có nơi đang giam nhốt những kẻ phạm tội, họ mặc áo rách rưới, người thì quần áo vá chẳng đụp, có người thì đang phải đeo gông, chân bị cùm hoặc bị xích. Nơi lại thấy toàn những người ngồi róc cây gai, se sợi đan chài lưới…
Đoàn vía mo đi đến chỗ có tiếng chiêng trống ẩm vui, người lớn và trai gái đông người đang tụ tập chơi ở đấy. Họ chơi trò chơi ném quả vào nhau, trò ném sung. Họ lấy những quả sung, bên nữ tung sang bên nam bắt, ai để quả sung là bị thua. Chơi một hồi lâu, cộng điểm, bên nào thua phải hát bưng rượu mời bên được. Có một chỗ chơi trò ném quả men vào trống cái. Chiếc trống cái treo lơ lửng. Người nào chơi thì đứng cách trống một quãng, tay cầm quả men ném vào chiếc trống. Quả men ném trúng vào giữa mặt trống, người ấy sẽ gặp vận may nhất, có thể được làm quan. Người nào ném quả men trúng vào sợi dây treo trống thì đời sẽ gặp rủi, nam thì vợ chết sớm, nữ thì chồng sẽ bị chết sớm trở thành góa. Ai gặp số khó lấy vợ, lấy chồng thì ném quả men trượt ra khỏi chiếc trống không trúng chỗ nào.
Đoàn ông mo đi tới chỗ một phiến đá phẳng lỳ dựng đứng gọi là Pha Lan có khắc chạm trổ hình rồng bay vờn quanh những cành hoa rất đẹp. Cạnh hai bên phiến đá chạm hình nhạc cụ có sáo và kèn bè. Ngồi chỗ giữa có một cô nàng trẻ đang bổ cau têm trầu. Thì ra phiến đá phẳng ấy là cánh cửa. Mo nói khó với cô gái xin được mở cửa đá ra cho đoàn vía vào. Cánh cửa đá mở toang, đoàn vía người đi vào, càng đi trên mường trời càng thấy nhiều cảnh lạ. Nhà của Then to rộng có mười hai nghìn căn phòng. Gỗ dựng nhà nhẵn thín, các cột nhà to lớn đều bọc bằng vàng, những chỗ cột kèo dính vào với nhau đều gắn chắc bằng bạc. Dưới mường trần gian không thấy có nhà kiểu như thế này bao giờ. Căn phòng nào cũng có người, nhiều phòng các cô nàng ở. Các phòng đẹp, người đẹp mỗi người ở mỗi phòng nguy nga đó đều là vợ Then, từ hoàng hậu đến rất nhiều thứ phi chưa kể còn rất nhiều cung tần mỹ nữ. Nhà Then rộng đến nỗi chim én vào bay liệng suốt ngày đêm mỏi cánh, liu điu lượn suốt chiều đến thấy đói khát, đàn chim ngô bay mãi đến mệt phải kiếm chỗ đậu mà nằm nghỉ. Đoàn vía mo vào thấy Then Luông đang uống rượu cần, những cần rượu đều bằng bạc, bằng vàng óng ánh tỏa sáng. Then vừa uống rượu vừa tựa vào một cô nàng trẻ đẹp, chân phải gác lên đùi nàng Ú Đa, chân trái gác lên đùi nàng Ú Kẻo. Cổ đeo vòng vàng, tay và ngón tay cũng đều đeo nhẫn vàng gắn kim cương to. Hai bên khuỷu tay tựa vào vú của hai cô nàng. Một cô nàng đứng sau lưng cầm quạt lông phẩy mát hầu Then. Một cô nàng bổ cau, têm trầu xếp vào đĩa.
10. ĐOÀN THẦY MO CẦU PHÚC CÁC THEN BUN
Nhân lúc Then Luông đang uống rượu cần, trước khi ngài vào mâm xơi bữa cơm trưa, đoàn Mo dẫn vía thân chủ vào xếp hàng quỳ lạy xin được phép tâu trình lên Then. Tay trái thầy mo cầm dâng bó hoa sen, tay phải cầm dâng bó hoa vừng. Đoàn vía người cúi đầu quỳ lạy Then bốn lượt, vừa lạy vừa thưa trình như các thủ lĩnh thường vào triều chầu vua dưới trần gian. Thầy mo trình lạy thưa: Đoàn Mo chúng con dưới trần do gia đình thân chủ đây có mổ trâu nấu cỗ cúng tìm gọi vía lạc về, nay chúng con đã tìm thấy và dẫn vía lên đây trình cầu xin Then thả vía cho trở về trần được dễ dàng. Xin Then Luông ngài ban cho vía thân chủ có đông con cháu. Xin ban cho có lắm bạc nhiều vàng. Xin cho có sức khỏe thường xuyên. Xin Then ban cho được hưởng tuổi thọ dài lâu. Xin cho có thuốc hồi sinh lỡ khi chết đi còn chữa khỏi rồi sống lại. Xin ban cho mọi sự lành, nuôi trâu bò mau phát triển. Xin có súng cây dài, xin cây đao thật sắc, xin cho ngựa có bộ nhạc và đủ yên cương, xin một hũ đựng rượu có chạm trổ hình rồng phượng đem về. Xin lúa giống trồng lên tốt được cả ở những nơi ruộng thiếu nước. Xin nước phép màu nhiệm của Then Luông ngài vẫn đựng trong hũ vàng. Xin ngọc cả “pa mọm” làm bảo bối.
Then ban cho được thứ gì hay thứ đó, đoàn vía mo lạy tạ ơn rồi xin phép ra đi tiếp. Thầy Mo dẫn vía tham quan ngai vàng của Then Luông vẫn ngồi phán chính sự, qua xem chiếc cửa sổ bằng vàng Then vẫn ngồi ngắm cảnh trời và nhìn xuống trần gian, chỗ thổi xôi để Then xơi tỏa hương nếp thơm lừng. Lúc nào Mo cũng kèm theo vía thân chủ không để trốn tránh nán ở lại mường Trời. Đoàn vía cũng đã được chiêm ngưỡng các bà làng hoàng hậu, thứ phi và cung tần mỹ nữ. Đi qua nhà từ phía “quản” sau rồi xuống đàng sàn “xia” phía trước sẽ còn phải đi qua nhiều gian phòng khác nữa nhưng chỉ xem qua rồi xuống. Đoàn còn đi tiếp đến khu dinh thự Then Đa – Nen, thần xem xét mệnh người trần. Thưa Then thần xem khi người dưới trần gian có lễ cầu cho mệnh lành của từng người thì cầu ra sao? Thần cho biết: Người Xá cầu mệnh thì cầu nơi bếp lửa bởi họ sống nghề nương rẫy phải đốt lửa. Người Thái đặt lễ cúng cầu trước cửa sổ. Mệnh Tạo đặt lễ trước của hoa (cửa sổ có chạm hoa hoặc phải đặt lọ hoa). Mệnh Nàng bà đặt mâm lễ có cỗ rượu thịt. Mệnh của người anh em thì đặt mâm lễ dưới chân đệm chỗ nằm.
Thầy Mo xin Then thần cho biết, thần giữ mệnh của người trần treo cất như thế nào? Thần phán: Thần cất giữ treo bằng móc gỗ các loại cây khác nhau. Gỗ tiu (cây lá đỏ ngọn) thì có máu. Gỗ “mướt” có gai. Tre “mạy hốc” thì mỏng lại đốt ngắn. Tre “may xang” đốt giòn. Thần dùng móc bạc, móc vàng từ đời ngoại của vía thân chủ cho mà treo giữ mệnh lành nhất, tốt nhất. Mệnh có khi chưa lành do trên trời treo chưa đúng, chưa chắc. Mệnh nữ treo đàng ngọn, mệnh nam treo đàng gốc. Móc mệnh đặt nơi chính giữa nhấc cho cân bằng.
Thầy Mo lại xin thưa cùng Then thần rằng:
– Mệnh nữ thường gặp vận, hạn nặng bởi vì đâu?
– Mệnh nữ gặp vận nặng do có bộ tóc dài. Nặng thì phải đeo đôi vú, và người Thái lại đội búi tóc nặng trên đỉnh đầu.
– Mệnh nam thường gặp vận hạn nặng bởi vì đâu thưa Then thần?
– Mệnh nam nặng do phải đeo chiếc gươm từ đời ông cha, tổ tiên để lại cùng chuỗi bạc xưa. Bất kỳ ai, mệnh treo ở nhà Then thần nếu giữ được cân bằng thì người đó lành, nếu móc treo bị nghiêng dù nhỏ cũng mang tới điều không tốt lành cho vía thân chủ.
– Đoàn vía mo chúng con lên tới đây cầu xin Then thần luôn giữ cân bằng cho các móc treo vía của chúng con, nếu bị nghiêng hãy dùng bạc Xo bạc Là kê cho bằng. Then cho mệnh se duyên vợ chồng hãy thương yêu nhau bền vững trọn đời. Cho mệnh trai gái tình duyên tác thành. Xin Then hãy kiền móc mệnh giữ bằng cho chặt. Kiền bằng dây “pan” gai nhà chưa đủ chặt thì kiền thêm dây “po” gai rừng cho thêm chặt. Gai rừng chưa đủ chặt hãy kiền bằng sợi mây. Sợi mây chưa đủ chặt xin hãy kiền bằng sợi dây đồng.
Đoàn vía mo cảm tạ Then thần coi giữ mệnh rồi cáo từ xin đi tiếp tới nơi khác. Đi tới một nơi Mẹ chủ chia củi đun cho thiên hạ và chia cả nồi nấu có đủ muôi múc. Bà này mắt đỏ vàng màu sợi tơ, không có chồng con, là người ở nhà Then giao cho công việc này. Đi tiếp nữa đến một nơi ba nghìn cô con dâu dệt vải đầu sàn ngoài. Tiếng rập chải vải đều phẩm phập và tiếng quay sa cuộn chỉ vào ống vi vu tựa tiếng gà đua nhau gáy sáng. Chỉ của các nàng có cả tơ đã nhuộm nhiều màu. Nàng nào cũng búi tóc ngược trên đỉnh đầu, các nàng cười hé ra những hàm răng đều đặn, trắng tinh như màu hoa lau nở mùa tháng năm Thái. Nàng nào nàng ấy, hai khuỷu tay tựa trên mặt khung cửi.
Vía của thân chủ thường rình khi thầy Mo chểnh mảng, sơ ý theo dõi mình thì sẽ trốn ở lại chơi một mình trên mường trời ít lâu nữa đã nhưng không được mo cứ bám sát bên vía và nhắc đừng lẩn tránh bên cột nhà, đừng lẻn vào nơi thấy có phòng không, không được đùa dỡn các nàng hầu nhà Then, không mắt la mày lét ngắm gái, gái trên này đều là gái ma, không phải người thật như dưới trần gian. Đoàn quân của mo cùng vía thân chủ phải luôn đi theo nhau, phải trở về nhà dưới mường Lum trần gian đầy đủ không được thiếu một ai. Đoàn vía mo đi tiếp đến chỗ sân lớn thả voi và bãi rộng thả trâu. Những con trâu sừng mập cong vút đều đặn trông đẹp mắt. Rồi tới khu vườn lớn nuôi gà của nhà Then Luông. Tại đây có chủ trại gà trông nom. Đoàn vía vào chọn xin giống gà quý, gà vận mệnh của các vía. Thầy Mo dặn mọi người khi chọn xin lấy mỗi người một con gà đừng lấy gà lông vằn cuộc đời mình sẽ bị thấp hèn. Chọn gà đừng lấy con màu lông đỏ đem về nhà thì gia đình mình sẽ có người nóng tính hay gây sự. Chọn gà hãy xin lấy một con gà lông màu mốc chẳng mấy chốc mà giàu. Chọn gà hãy xin lấy con gà trống đuôi xù, dù thế nào cũng dễ được làm quan. Chọn xin được gà quý xong đoàn vía mo đi tiếp tới một chỗ trước cửa sổ nhà Then trông ra phía vườn xa có một chiếc guồng lớn để xem thời tiết hằng ngày. Khi guồng quay đều đều thì trời nắng, khi guồng quay ngược trở lại thì trời mưa, khi guồng dừng lại không quay thì trời râm tạnh hanh khô. Qua đó, tới một khu rừng cây to, đàn chim “tiêng” bạc, “tiêng” vàng đang đậu ăn quả đa mường trời và ăn quả si nơi cửa sổ nhà Then trông ra. Con to ngoái cổ ra ăn quả cành trên ngọn, con bình thường ăn quả cành giữa, con yếu kém ăn quả dưới gốc cây, con không bay được phải nhặt ăn quả rụng xuống đất. Thầy mo bảo rằng: những con chim này là hồn của người chết dưới trần gian, sau tang ma, chim dẫn hồn của người chết lên trời về với xứ “đẳm” là tổ tiên của từng dòng họ xong thì chim thành chim “tiêng” nhập thành đàn ở đây.
Đoàn vía mo đi tiếp tới một khu vườn hoa quả lạ, ai đây đều vào vườn xin nhặt lấy một quả quý đem về. Quả có nhiều loại không giống nhau. Nhặt được quả trường thọ rất hiếm, ai khéo léo và số may mới gặp. Ai có số làm quan sẽ nhặt được trước. Quả nào rơi thấy dính bẩn đừng nhặt. Quả nào đẹp nhưng có vết chân trâu đừng nhặt. Quả nào chín thẫm thối ủng đừng lấy. Hãy chọn lấy một quả lành và đẹp cầm lấy, cất dắt vào khăn trên đầu mà đem về gia đình, vợ chồng mình dưới mường trần gian cùng hưởng lộc. Trong vườn nhà Then nơi đây còn có hoa số phận, cả đoàn đều vào mỗi người xin ngắt lấy một bông. Thầy Mo dặn hãy chọn lấy tùy thứ hoa mà ngắt. Đừng lấy hoa sen là hoa của Nàng Bản, hoa cây sổ là của Nàng Mường. Lấy hoa bưởi sẽ bị chết treo, hoa “nen” phận sẽ bị chết non, lấy hoa mía dễ bị chết sớm, lấy hoa cà sẽ không được sống đến già, lấy hoa lặc lè sẽ bị chết hàng loạt. Hãy chọn nhặt lấy một bông hoa ban, số được làm quan sống lâu đến tuổi già được hưởng sung sướng. Còn kia nữa hoa khế cũng đừng lấy cuộc đời sẽ sầu héo. Hãy ngắt lấy một bông hoa vừng nơi cành la sẽ được hưởng thọ dài lâu. Ngắt được rồi dấu cất đi đem về nhà mình.
Đoàn vía đi tiếp đến khu dinh thự Then Bun cầu phúc và cầu tài. Đường đi khó khăn quá, lắm ngả không biết sẽ tới đâu. Thầy Mo trèo lên đỉnh núi đá cao ngắm nhìn khắp bốn phương tìm xem dinh Then Bun ở chỗ nào? Dãy núi đá Pha Bôn sừng sững rất cao quẩn kín mây mù. Núi Pha Chăng đồ sộ giữa trời cao. Mây cuộn từng đám, nổi lên nhiều màu sắc và thành những hình thù kỳ quái. Then Bun ở trên cao và đường khó lên nên ai đến đây không chịu cố gắng lắm thì không thể gặp Ngài cầu xin gì được. Dinh thự nguy nga trên đỉnh núi đá cao vút, vách đá trơ dựng đứng không có cây gì nắm lấy mà leo lên và rất trơn, chừng như Then ăn thịt gà đem mỡ gà ra đây bôi hay sao vậy. Pha Bôn kia và Pha Chăng lừng lững giữa trời, mắt nhìn thấy mà khó lên đến đó được. Đoàn vía mo đi quanh cố tìm đường lên, một chỗ gắng lên được. Thì ra có nhiều tầng, ai lên được từ một đến ba tầng về làm dân hưởng ruộng công của bản mường suốt đời. Leo lên được bảy tầng về làm nên đến chức “ông Poong” vị kỳ mục hạng thứ hai của chủ mường hoặc được đến chức ông đô. Cố lên một tầng nữa đến tầng tám thì được sống già lâu. Lên tới tầng thứ chín mới là nơi Then Bun và Then Chăng thường đến đây ngồi giải trí, đàm thế sự nhưng dinh thự của các ngài thì còn ở trên cao nữa. Từ tầng trời cao thứ chín này còn có nhiều bậc leo lên nữa, người Thái gọi là khửn thản cơi lên tầng bậc. Từ trên tầng chín leo lên hai bậc nữa được thêm phúc. Lên nữa đến bậc ba được tăng thêm phận hay. Lên nữa đến bậc bốn, bậc năm, rồi bậc sáu, đến đây không lo cuộc đời sẽ bị chết sớm. Gắng leo nữa lên bậc bảy, đến đây phận đẹp, làm nên một chức nhỏ như chức Chá ở bản. Lên nữa tới bậc thứ tám, đến đây phận hay được làm chức dịch sẽ nâng cấp thêm nữa, có thể được làm quan lại ở Xổng (tổng, xã) hay ông Kỳ mục (ông xổng) ở châu mường (cấp huyện). Lên nữa đến bậc chín, bậc phận nhập cuộc sẽ tiến tới được làm quan nên phải cố leo lên bậc trên nữa. Lên đến bậc mười thì phận có thể được làm nên tạo (quan châu). Khi làm Tạo thì có chức quyền lớn, cai quản dân một vùng đất rộng và của cải, tiền bạc sẽ được hưởng nhiều. Nhưng trên mường trời leo lên dinh thự Then Bun chưa phải đã tột bậc phúc phận. Lên nữa đến bậc mười một, tới đây sẽ có phận cao gần đạt đỉnh mong muốn, có thể được làm Phìa lớn cai quản nhiều châu Mường. Còn một bậc cao tột đỉnh, ai leo lên được đến bậc thứ mười hai thì phúc phận có thể làm nên đến chức Khun (Thủ lĩnh). Khun là chức quyền cao nhất của người Thái, người cai quản toàn thể một dân tộc. Đến bậc này là bậc cao nhất cầu xin phúc hay phận đẹp nhưng vẫn chưa tới nơi bản doanh của Then Bun và Then Chăng thì vẫn còn nhiều thứ quý giá nữa chưa cầu xin được.
Thầy mo cùng đoàn âm binh dẫn vía đến đây thấy mỏi mệt nhưng đã có công lên đến đây thì phải cố lên đến cùng cho tới nơi khu dinh thự của hai vị thần phúc lành và thần sắc đẹp se duyên phận. Đoàn vía của thầy Mo đồng tâm nhất trí đi tiếp, lại trườn leo lên núi đá, leo qua núi dốc đến khu bằng phẳng cao nguyên tới chỗ có một ngôi dinh thự của các Khun và các quan thường đến đây họp bàn thế sự, có lúc Hội đồng bộ lão cũng tới họp mặt. Đến đây đoàn vía của thầy Mo ngồi nghỉ, ăn trầu nhưng không tìm đâu ra được một bóng râm mà ngồi. Trên mường trời nắng nóng gay gắt, gió im phăng phắc nóng ran lên cả hai bên thái dương phập phồng. Dưới trần gian vào mùa hè nắng nóng nhất cũng không bao giờ thấy nắng nóng đến như thế này và những khi đi đường xa gặp nắng nóng tìm chỗ có bóng mát ngồi nghỉ, thỉnh thoảng gió phẩy tới lại có suối nước trong tắm mát. Cái nóng khủng khiếp trên trời thật quá sợ. Không có cây to bóng mát đã đành, những cây nhỏ chỉ bằng chiếc đũa và các loại cỏ đều không mọc nổi được một thứ nào. Lúc ấy đoàn vía mo ngồi đấy ngoảnh mặt lại phía sau thấy chóng mặt quay cuồng, nhìn đi phía trước hết tầm mắt bao la. Leo lên nơi Then Chăng ngự phải qua dãy núi Pha Chăng. Leo lên nơi Then Bun ngự phải vượt lên núi Pha Bôn cao vút trời xanh. Leo núi trên mường Trời cũng khác, núi đá trắng toát, trụi thùi lụi không có cây cho ta bám, núi phẳng lì không có hốc cho ta vịn. Khó lên, thế nhưng không thể lùi bước, tuy đoàn vía mo đã leo lên tầng dưới, lên tới bậc sáu đến bậc mười hai, đã báo phúc hay phận tốt đẹp có thể đạt được nhưng chưa tới khu dinh thự Then ở xin được vật báu thì chưa chắc có thể đạt được, còn phải cố lên tiếp cho tới chỗ xin được bìa hoa chuối vàng, hoa chuối bạc nhà Then và còn cả xin cho được thuốc hồi sinh nữa. Đoàn “mo” nhắc nhở nhau, đã là người trần gian có công lên mường trời đi được đến đây phải cố gắng theo đuổi tiếp, đừng ai nản, đừng ai sợ. Họ lại leo núi cao đi nữa theo đường lên đỉnh núi Pha Bôn. Trên cao trời mây có những hình thù nhiều màu sắc kỳ lạ. Đường đi nhiều ngả, rất khó khăn, đoàn chọn theo đường dễ đi nhất mà lên, theo đường Then đã bắc cầu, đặt bậc như thang bằng những tảng đá lớn, ngực phải tỷ vào vách núi đá trắng leo lên. Từ đây ai chỉ cần nhích thêm được từng sải tay đã được sống lâu thêm tuổi khi về già và được sống thảnh thơi, sung sướng. Tiếp đó lại lên liền mười hai bậc thang đá nữa thì đến tầng dinh thự của hai vị Then Bun và Then Chăng ngụ gần nhau. Tới đó thấy nơi các Khun và các quan vẫn đến hội tụ. Các bộ lão cũng thường đến đó tọa đàm
54hoa thế sự. Tại đây thấy có điều kỳ lạ, lá tre rụng xuống nước suối xuống ao hồ đều hóa thành cá. Đồng ruộng không cần có người cày bừa cấy lúa, lá cây sa (một thứ dướng) tung rơi hay rụng xuống ruộng thành lúa đầu cánh đồng. Lá cây “tạu xe (như lá cây báng súng) ngắt lấy hay lá vàng rơi nhặt lấy đều trở thành tiền bạc. Đoàn vía thầy Mo bảo nhau đem ba mươi cây nến se bằng sáp ong đem từ trần gian lên, kiếm lấy một bó sen, kiếm hoa rừng nhiều thứ bó lại thành nhiều bó, đem trầu cau đã têm sẵn đặt vào đĩa, đủ các thứ đoàn vía người bưng lên cầu cúng Then Bun. Lạy Then xin cầu phúc lành, từng người giữ lấy, nâng niu cất trong khăn quấn trên đầu. Khi Ngài cho một chút phúc nhỏ bằng đầu ngón tay út thì đừng vội lấy ngay, hãy cầu xin thêm nữa, rồi lần thứ hai Then ban phúc nhỏ cho chỉ bằng hạt vừng cũng không nhận. Cầu xin lại lần nữa, Then ban phúc cho khá hơn, phúc to bằng tổ chim công dưới thấp cũng chưa nhận. Quá ba lần cầu xin, đến lần cuối cùng là lần thứ tư Then ban cho phúc lớn bằng tổ nộc pảu chim phượng hoàng trên đỉnh núi cao, lúc đó hãy nhận. Cũng có khi Then ban phúc cho bằng một bó cỏ gianh hãy nhớ đừng vội nhận bởi trông thấy bó cỏ gianh tuy to nhưng rất nhẹ và chóng mục nát. Khi Then ban cho một vật quý biết xoay vần, ấy là phúc của bậc làm quan, hãy nhận. Hoặc Then ban phúc dày như ngà voi, phúc lớn tựa rồng bay, hãy nhận và nhớ quỳ lạy tạ ơn Then. Rồi đoàn vía “mo” đi đến chỗ vườn cây của Then, trong vườn có cây chuối nở chùm hoa bạc, hoa vàng, cây chuối sống đời đời và hoa chuối cũng tồn tại mãi mãi. Giữa chùm hoa chuối ri rỉ chảy ra một thứ nước thành thuốc sống lâu và hai bên cạnh bông hoa chuối khổng lồ, gốc hoa to bằng cái bồ đựng thóc, hình bầu bầu, ngọn múp nhỏ nhất cũng bằng cái cối giã gạo. Bông hoa chuối thần ấy Then đặt có chín triệu bìa xếp thành. Cây chuối mọc trên ngọn một quả núi đá trắng nghễu nghện.
Thầy Mo bảo các quân đàn em sắp đồ lễ cho đủ, ba mươi cây nến sáp ong, ba chục bông hoa sen hồng trầu cau têm sẵn đựng vào đĩa, đem lên dâng cúng cầu thần hoa chuối vàng bạc nhà Then Bun. Mo cầu khấn rằng: “Chúng con cúi đầu lạy Then xin cho chúng con được vỗ tay cầu thần hoa chuối của ngài!”. Đứng trước bông hoa chuối thần, thầy Mo vỗ tay điều khiển hoa hoạt động. Những bìa gốc ở phía trên buồng hoa không động đậy. Những bìa giữa không hé mở. Những bìa cuối cùng thõng xuống là bìa ngọn thoại thoải múp nhỏ xuống dần. Vỗ tay vào hoa thấy hoa nâng cao dần lên chừng một khuỷu tay là người vỗ xin được tuổi thọ. Nếu hoa chuối nâng lên dần dần được một cánh tay tới một sải thì người vỗ xin được hồi sinh. Nếu ai vỗ tay vào hoa mà hoa động đậy nâng cao nhanh đến vút trên đầu thì người ấy sẽ bị chết sớm, không thọ được đến già. Vỗ tay vào hoa thấy nhích lên từ từ, dần dần là tốt. Khi hoa chuối vàng bạc nâng từ từ lên cao được khoảng bằng một khuỷu tay người thì có ri rỉ chảy ra nước thuốc trường thọ. Và tiếp tục nâng cao nữa, khi cao đến chừng một cánh tay thì có chảy ra giọt nước thuốc hồi sinh. Ta cầm khăn đưa ra đón hứng lấy. Đem khăn hồng đến mà chùi lấy. Dù được rất ít, chỉ bằng một vảy quả nhót, cũng lấy. Được tí tỉ dù chỉ bằng đít con đom đóm là hay nhất, phải chùi lấy ngay. Dù được ít vẫn được có tuổi thọ dài lâu. Ai lấy được mười giọt về sẽ được làm ông chủ một vùng đất đông dân. Ai lấy được chín giọt về sau sẽ được làm quan hưởng đến suốt đời. Được làm chủ vùng nước thu hưởng nhiều cá. Được làm chủ ruộng đồng thu hưởng nhiều thóc gạo. Được làm chủ một bản làng ít nhất có từ hai mươi hộ gia đình trở lên. Cao hơn nữa có thể được làm chủ một Mường (châu, huyện) lớn. Những giọt nước lấy được từ hoa chuối vàng đã chùi vào khăn, mọi người cất kỹ của báu, cất vào khăn để trên đầu mà mang về nhà dưới trần gian.
Đoàn vía mo lạy tạ ơn, quan ngài chủ bông hoa chuối vàng chuối bạc, họ lại đi tiếp đến nơi khác vẫn trong vùng Then Bun cai quản. Họ đi đến một nơi thấy có quan Ngài trải chiếu vàng, chiếu bạc rộng khắp nom bát ngát lóng lánh. Đi qua một quả núi khau quai sừng trâu, để tới chỗ con sen vàng của Then. Ai sở được vào mình con sen vàng khi về trần gian sẽ được làm nên đến chức ông Poọng, ông Sen (ông chánh tổng, ông kỳ mục thứ hai). Và tăng thêm phận hay để có thể làm nên quyền cao tới chức Tạo đứng đầu Mường. Khi ấy sẽ được hưởng sung sướng, lúc ăn tiệc được mời ngồi phía trên, đi thuyền ngồi phía đuôi, bơi thuyền thì ngài ngồi giữa, nói năng việc gì với cấp trên được coi trọng, nói gì với dân được dân kính nể noi theo, có chức quyền được hưởng lộc chức đến già, nhà ngài thiếu rau ăn sẽ có người đến làm vườn cho, muốn có nhà đẹp sẽ có người đến xây dựng cho, đồ vật quý và tiền bạc khác có người đến biếu. Trong nhà khác có kẻ hầu người hạ, đồng ruộng cấy cầy không thiếu. Và đoàn vía mo con cầu xin Then Bun cho có đầy đủ vật dụng trong nhà, có bạc trắng, vàng dòng, xin có đông con trai con gái, xin cho có nhiều trâu bò, xin giống lúa trồng tốt cả tại những nơi thiếu nước, xin Then cho thuốc sống khỏe sống lâu, xin cả hòn ngọc cá pa mọm. Xin được đầy đủ mọi thứ rồi cúi đầu lạy tạ ơn 7 Then Bun.
Theo Nguyễn Văn Hòa – Báo Vía Trần Gian Và Báo Vía Mường Trời – Truyện thơ cổ của ông Mo người Thái Đen vùng Tây Bắc
Nguồn tư liệu